by ေဒါက္တာလွၾကည္ for Food Magazine

          ေသာက္ေရသန္႔ကို တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ ေသာက္သံုးေနတဲ့ ဒီေခတ္မွာ ျပည္သူေတြရဲ႕ က်န္းမာေရးဗဟုသုတ၊ သန္႔ရွင္းေရးဗဟုသုတေတြကို အထင္မေသးရဲပါဘူး။ ဆပ္ျပာႏွင့္ လက္ကို သန္႔ရွင္းေအာင္ စနစ္တက် ေဆးေၾကာေလ့ရွိတဲ့ အက်င့္က ဝမ္းပ်က္ဝမ္းေလွ်ာအစရွိတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြသာမက အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္း ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြကိုပင္ ထိထိေရာက္ေရာက္ကာ ကြယ္ႏိုင္ေၾကာင္း ေက်ာင္းသားအရြယ္ ကေလးငယ္ေတြကအစ ျပည္သူေတြရဲ႕ တစ္ကိုယ္ေရသန္႔ရွင္းေရး ဗဟုသုတ ဟာလည္း တိုးတက္ေနပါၿပီ။ ဒီလိုဗဟုသုတေတြကို လက္ေတြ႕က်င့္သံုးႏိုင္တဲ့အေျခအေန ဖန္တီးေပးဖို႔ေတာ့ လို အပ္ပါေသးတယ္။ ေက်းလက္ေဒသအႏွံ႔ ယင္မလံုတဲ့ အိမ္သာေတြ ေနရာမွာ ယင္လံု၊ အနံ႔လံု၊ အရွက္လံုတဲ့ အိမ္သာေတြျဖစ္လာသလို ၿမိဳ႕ ျပေဒသေတြမွာလည္း သန္႔ရွင္းၿပီး အဆင့္ျမင့္တဲ့ ေရေလာင္းအိမ္သာေတြကို ပိုမိုအသံုးျပဳေနၾကပါၿပီ။ ေသာက္ေရသန္႔ပုလင္းေတြ၊ ဘူးႀကီးေတြကို မတတ္ႏိုင္သူ၊ လက္လွမ္းမမီသူေတြအေနနဲ႔ ေရကို ဆူေအာင္ က်ိဳခ်က္ၿပီးမွ ေသာက္ၾကဖို႔၊ အထူး သျဖင့္ ကေလးငယ္ေတြကို က်ိဳခ်က္ထားတဲ့ ေသာက္ေရသာ တိုက္သင့္ေၾကာင္း  က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းေတြက တိုက္တြန္းၾကတာကလည္း လိုက္နာသင့္တဲ့ အခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာ တင္ျပခ်င္တာက က်ိဳခ်က္ထားေသာေရပင္ျဖစ္ေစ မေကာင္းတဲ့ ေျမေအာက္ေရကို တိုက္မိတဲ့အတြက္ ရက္သား၊ လသားအရြယ္ ကေလးေတြမွာ ေသြးအဆိပ္သင့္ေရာဂါတစ္မ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပံုအေၾကာင္း ျဖစ္ပါတယ္။

ေျမဩဇာ

          “မ်ိဳးေစ့မမွန္ ပင္မသန္” ဆိုတဲ့ စကားအတိုင္း မ်ိဳးေစ့ မေကာင္းလွ်င္ အပင္ဟာ မရွင္သန္ပါဘူး။ ရွင္သန္လွ်င္လည္း အဖူးအငံု၊ အပြင့္၊ အသီး၊ သစ္ဥသစ္ဖုေတြ ညံ့ဖ်င္းပါလိမ့္မယ္။ မ်ိဳးေစ့ေကာင္းပင္ျဖစ္ေစကာမူ ဩဇာေကာင္းတဲ့ေျမမွာသာ ေကာက္ပဲသီးႏွံ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ သစ္သီး ဝလံေတြ အစြမ္းကုန္ျဖစ္ထြန္းမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အပင္၊ အရြက္၊ အသီးအႏွံ၊ သစ္ဥသစ္ဖုေတြျဖစ္ထြန္းတဲ့ ေျမမ်ိဳး ကို ေျမဩဇာေကာင္းတယ္လို႔ ေျပာၾကပါတယ္။ ျမန္မာစာ အဖြဲ႕  ဦးစီးဌာနက ထုတ္ေဝတဲ့ ျမန္မာအဘိဓာန္ (ဒုတိယ အႀကိမ္ ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္ပံုႏွိပ္ျခင္း) မွာ “အာဟာရ” ဆိုတဲ့ စကားလံုးကို ၁။ အစားအစာ၊ ၂။ အေသြးအသား၊ အင္အား စသည္ ျဖစ္ေစေသာ “ဩဇာဓာတ္” လို႔ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားပါတယ္။ ဒီေတာ့ ေျမဩဇာဆိုတာ အပင္ေတြရွင္သန္ဖို႔၊ ဖူးဖို႔၊ ပြင္ဖို႔၊ သီးဖို႔၊ ဥဖို႔လိုအပ္တဲ့ ေျမႀကီးထဲက အာဟာရ ဓာတ္ေတြလို႔ ေျပာႏိုင္ပါတယ္။

          အပင္ေတြ၊ အသီးအပြင့္ေတြ၊ ေကာက္ႏွံေတြ၊ သစ္ဥ သစ္ဖုေတြျဖစ္ထြန္းဖို႔ စိုက္ပ်ိဳးေျမထဲ ေျမဩဇာအမ်ိဳးမ်ိဳး ထည့္သြင္းတဲ့အလုပ္ကို လူတို႔ဟာ ႏွစ္ပရိေစၦဒ ၾကာျမင့္စြာကပင္ က်င့္သံုးခဲ့ၾကပါတယ္။ လူေတြဟာ အေလ့က် ေပါက္တဲ့အပင္ေတြ၊ အသီးအရြက္ေတြ၊ သစ္ဥသစ္ဖုေတြကို ခူးဆြတ္ တူးေဖာ္စားသံုးရာမွ စားပင္၊ သီးပင္၊ ေကာက္ပင္ေတြကို ကိုယ္တိုင္စိုက္ပ်ိဳးစားသံုးတဲ့ေခတ္ကို ေရာက္ လာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာ အပင္ေတြကို ပိုမိုရွင္သန္ေအာင္၊ အသီးအပြင့္ေတြ ပိုမိုျဖစ္ထြန္းေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံု အသံုးျပဳ ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီထဲမွာ လူရဲ႕မစင္၊ တိရစၦာန္ေတြရဲ႕ မစင္ေတြကို ဒီအတိုင္းသံုးတာ၊ ျပဳျပင္ၿပီးသံုးတာေတြပါဝင္ ပါတယ္။ တိရစၦာန္အေသေကာင္ကို လယ္ကြင္း၊ ယာခင္း၊ စိုက္ခင္းအနီးမွာ ျမႇဳပ္ႏွံထားျခင္း စတဲ့ နည္းမ်ိဳးေတြလည္း ပါဝင္ခဲ့ပါတယ္။

ဓာတ္ေျမဩဇာမ်ား

          ဓာတ္ေျမဩဇာလို႔ေခၚတဲ့ ဓာတုပစၥည္းေတြ ထုတ္လုပ္အသံုးျပဳတာကို ဒုတိယ ကမၻာစစ္ႀကီးၿပီးတဲ့ေနာက္ပိုင္းမွာ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။  ပထမ မ်ိဳးဆက္လို႔ေျပာႏိုင္တဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာေတြမွာ အာဆင္းနစ္ (arsenic)၊ ျပဒါး (mercury) ႏွင့္ ခဲ (lead) ဓာတ္ေပါင္းေတြဟာ သိပ္အစြမ္းမထက္တဲ့အျပင္ လူရဲ႕က်န္းမာေရးႏွင့္ အသက္ကို အႏၱရာယ္ျပဳႏိုင္တာေၾကာင့္ မသံုးေတာ့ပါဘူး။ ဒုတိယမ်ိဳးဆက္လို႔ေျပာႏိုင္တဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာေတြကိုေတာ့ ၁၉၄၀ ျပည့္ႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွာ ပိုၿပီး အသံုးျပဳခဲ့ၾက ပါတယ္။ အပင္ကို အားေပးတဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာ၊ အရြက္ေတြကို အားေပးတဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာ၊ အသီးအႏွံေတြကို အားေပးတဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာ၊ သစ္ဥသစ္ဖုေတြကို အားေပးတဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာ စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္ဆိုတာ စိုက္ပ်ိဳးေရးပညာရွင္ေတြ၊ ေတာင္သူလယ္သမားႀကီးေတြ ပိုၿပီးသိၾကပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာ ေျပာခ်င္တာက ဓာတ္ေျမဩဇာေတြကို သံုးစြဲမႈမ်ားျပားလြန္းျခင္းေၾကာင့္ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ပ်က္စီးၿပီး လူေတြရဲ႕ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ႏိုင္ပံုေတြထဲက တစ္ခုအေၾကာင္း ျဖစ္ပါတယ္။

ယူရီယာ (Urea) ဓာတ္ေျမဩဇာ

          ဓာတ္ေျမဩဇာလို႔ ေျပာလိုက္လွ်င္ ယူရီယာ (Urea) ဓာတ္ေျမဩဇာ၊ ေဖာ့စဖိတ္ (Phosphate) ဓာတ္ေျမဩဇာႏွင့္ ပိုတက္ (Potash) ဓာတ္ေျမဩဇာ သံုးမ်ိဳးကိုေတာ့ သိၾကတဲ့သူေတြမ်ားပါတယ္။ ယူရီယာဓာတ္ေျမဩဇာက အပင္ေတြကို ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ (Nitrogen) ျဖည့္ေပးပါတယ္။ ေဖာ့စဖိတ္ (Phosphate) ဓာတ္ေျမဩဇာက မီးစုန္းဓာတ္ ျဖည့္ေပးၿပီး ပိုတက္ဓာတ္ေျမဩဇာက ပိုတက္စီယမ္ (Potassium) ျဖည့္ေပးပါတယ္။ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္၊ ေဖာ့စဖိတ္ႏွင့္ ပိုတက္စီယမ္တို႔ဟာ အပင္ေတြ ရွင္သန္ႀကီးထြား ျဖစ္ထြန္းေရးမွာ အဓိကလိုအပ္တဲ့ ဩဇာ(အာဟာရ) ဓာတ္သံုးမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။  ဓာတ္ေျမဩဇာေတြဟာ အပင္နဲ႔ သီးႏွံတို႔ရဲ႕  ႀကီးထြားဖြံ႕ ၿဖိဳးမႈအတြက္ ေကာင္းေပမယ့္ လူရဲ႕ က်န္းမာေရးႏွင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ဆိုးက်ိဳးေတြ ေပးႏိုင္ပါတယ္။

          ဓာတ္ေျမဩဇာေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးတစ္ခုက ေျမေအာက္မွာရွိေနတဲ့ေရေတြကို မသန္႔ရွင္းေအာင္ (ညစ္ညမ္းေအာင္) ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ယူရီယာဓာတ္ေျမဩဇာမွာ ပါေနတဲ့ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ေတြဟာ ႏိုက္ထရိတ္ (Nitrate) ေတြအျဖစ္ ဓာတ္ေျပာင္းလဲၿပီး ေျမေအာက္မွာရွိတဲ့ ေရေတြထဲကို စိမ့္ဝင္သြားႏိုင္ပါတယ္။ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ ေပါင္းေတြဟာ ေရထဲမွာ ေပ်ာ္ဝင္ေနၿပီး ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ (ဆယ္စုႏွစ္ႏွင့္ခ်ီၿပီး) စုမိေနႏိုင္ပါတယ္။ ႏွစ္စဥ္ေျမႀကီးထဲကို ထပ္ထည့္ေနတဲ့ ေျမဩဇာေတြေၾကာင့္ ေျမေအာက္ေရထဲမွာ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းေတြ တစ္ႏွစ္ထက္ တစ္ႏွစ္ ပိုၿပီးမ်ားလာပါတယ္။ ေျမေအာက္ေရကို တူးယူ ေသာက္သံုးၾကတဲ့ လူေတြမွာ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းေတြေၾကာင့္ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။

          ကုန္က်စရိတ္သင့္တင့္ၿပီး ေတာင္သူလယ္သမားႀကီးေတြၾကားမွာ ေပၚျပဴလာျဖစ္တဲ့ ယူရီယာ (Urea) ဓာတ္ေျမ ဩဇာသံုးစြဲမႈ မ်ားလြန္းျခင္းက ေျမေအာက္ေရထုကို ညစ္ညမ္းေစ႐ံုမက အက္ဆစ္ဓာတ္ပါတဲ့မိုး (Acid Rain) မ်ား ရြာသြန္းေစႏိုင္ပါတယ္။ ေျမႀကီးမွာ အက္ဆစ္သဘာဝ လြန္ကဲလာၿပီး သတၲဳအာဟာရေတြ ေလ်ာ့နည္းခန္းေျခာက္လာေစႏိုင္ပါတယ္။ ယူရီယာမွ ထြက္ေပၚလာတဲ့ ႏိုက္ထရပ္စ္ေအာက္ဆိုက္ (Nitrous Oxide) ဓာတ္ေငြ႕ေၾကာင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ေလထုထဲ ေရာက္လာၿပီး ေကာင္းကင္မွာ အိုဇုန္းလႊာ (Ozone Layer) ပါးလာျခင္း၊ ရာသီဥတု ပူျပင္းျခင္း၊ ေနေရာင္ထဲမွာ ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္မ်ား ပိုမ်ားၿပီး အေရျပားကင္ဆာႏွင့္ အျခားအေရျပားေရာဂါမ်ားျဖစ္ျခင္းတို႔လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။  ဓာတ္ေျမဩဇာ သံုးစြဲမႈမ်ားလာသည္ႏွင့္အမွ် အဲဒီကိစၥေတြဟာ လာမည့္ ဆယ္စုႏွစ္ေတြမွာ ပိုၿပီးမ်ားလာဦးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဓာတ္ေျမဩဇာႏွင့္ လူ၏က်န္းမာေရး

          ယူရီယာဓာတ္ေျမဩဇာေၾကာင့္ ေျမေအာက္ေရထု ညစ္ညမ္းျခင္းဟာ အစာအိမ္ကင္ဆာ၊ ေဝွးေစ့ကင္ဆာ၊ လည္ပင္းႀကီးေရာဂါ၊ ေမြးရာပါကိုယ္အဂၤါခ်ိဳ႕ယြင္းမႈမ်ား ျဖစ္ျခင္း၊ ေသြးတိုးေရာဂါျဖစ္ျခင္းတို႔ႏွင့္ ဆက္စပ္ပတ္ သက္ေနတယ္လို႔လည္း သိရပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ပါတဲ့ ဓာတ္ေျမဩဇာေတြ သံုးစြဲမႈမ်ားျခင္းေၾကာင့္ အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္း ေရာဂါတို႔ႏွင့္ ႏွလံုးေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္တို႔က ပိုမ်ားပါတယ္။ ယူရီယာ ဓာတ္ေျမဩဇာေၾကာင့္ ပန္းဝတ္မႈန္ေတြ ပိုမိုျဖစ္ထြန္းျခင္းဟာ ပန္းနာရင္က်ပ္လို ဓာတ္မတည့္ေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ေတာ့ မေကာင္းတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။

          ယူရီယာဓာတ္ေျမဩဇာေၾကာင့္ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ႏိုင္တဲ့ ေၾကာက္စရာေကာင္းတဲ့ အေျခအေန တစ္ခုက ေသြးထဲမွာ မက္ဟီမိုဂလိုဘင္ (Methemoglobin)ဆိုတဲ့ ဓာတ္ေပါင္းေတြျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အဆိပ္သင့္ အေျခအေနတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။

ေသြးထဲက ဟီမိုဂလိုဘင္ (Hemoglobin) ဓာတ္ေပါင္း

          လူတိုင္းရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ လွည့္ပတ္စီးဆင္းေနတဲ့ေသြးေတြရဲ႕ အဓိကလုပ္ငန္းတစ္ခုက ေအာက္ဆီဂ်င္ သယ္ပို႔ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေခါင္း၊ ေျခ၊ လက္ စတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ အႏွံ႔အျပားမွ ျပန္ေရာက္လာတဲ့ေသြးေတြကို ႏွလံုးက ညာဘက္အျခမ္းမွာ လက္ခံယူၿပီး အဆုတ္ေတြဆီ ေရာက္သြားေအာင္ ညႇစ္ပို႔လိုက္ပါတယ္။ အဆုတ္ထဲ ေရာက္လာတဲ့ ေသြးေတြက အသက္႐ွဴသြင္းလိုက္တဲ့ေလထဲမွာပါလာတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ေတြကို လက္ခံယူပါတယ္။ ေသြးေတြက လက္ခံယူတယ္ဆိုရာမွာ တကယ္ေတာ့ ေသြးနီဥကေလးေတြထဲမွာရွိေနတဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္ဓာတ္ ေပါင္းက လက္ခံယူျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

          ေအာက္ဆီဂ်င္သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ေသြးေတြဟာ အဆုတ္ေတြကေန ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဘက္ျခမ္းကို ျပန္ေရာက္လာၿပီး ႏွလံုးရဲ႕ ညႇစ္အားေၾကာင့္ ေသြးလႊတ္ေၾကာ (Artery)ေတြထဲမွာ စီးေမ်ာေနရင္း ခႏၶာကိုယ္ေနရာအႏွံ႔အျပားကို ေရာက္ရွိသြားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရၿပီး ေသြးလႊတ္ေၾကာတစ္ခု ျပတ္သြားတဲ့အခါ ထြက္လာတဲ့ ေသြးရဲ႕အေရာင္ နီရဲေနတာဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္ (ဝါ) ေအာက္ဆီဟီမို ဂလိုဘင္ (Oxyhemoglobin) ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ (ပံုတြင္ လက္ဝဲဘက္ ပိုက္ႏွစ္ခုအတြင္းရွိ ေသြး)

          ႏွလံုးက ညႇစ္ထုတ္လိုက္တဲ့ေသြးေတြဟာ ေျခ၊ လက္၊ ၾကြက္သား၊ အေရျပား စတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြဆီ ေရာက္တဲ့အခါ ဟီမိုဂလိုဘင္ေတြက မိမိသယ္လာတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ေတြကို ၾကြက္သား၊ အေရျပား၊ ဆဲလ္ (Cell – ႐ုပ္ကလာပ္စည္း) ေတြထံ လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္ပါတယ္။ ဆဲလ္ေတြဟာ သူတို႔လက္ခံရရွိတဲ့ ေအာက္ဆီဂ်င္ကို အလုပ္လုပ္ရာမွာ အသံုးျပဳၿပီး သူတို႔အတြက္ အသံုးမက်တဲ့ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ (Carbondioxide) ေတြကို ေသြးထဲ ျပန္ထည့္ေပးပါတယ္။

          ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ေတြကို ေသြးနီဥေတြထဲက ဟီမိုဂလိုဘင္ေတြကပဲ လက္ခံယူၿပီး ေသြးျပန္ေၾကာ (Vein) ေတြကတစ္ဆင့္ ႏွလံုးဆီ ျပန္သယ္သြားပါတယ္။ ဓာတ္ခြဲစစ္ေဆးမႈတစ္ခုခုျပဳလုပ္ဖို႔ (ဥပမာ- တံေတာင္ဆစ္ေကြးမွာရွိတဲ့)  ေသြးျပန္ေၾကာတစ္ခုမွ ထုတ္ယူတဲ့အခါ ထြက္လာတဲ့ေသြးရဲ႕အေရာင္ ညိဳညစ္ေနတာဟာ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ (ပံုတြင္ လက္ယာဘက္ ပိုက္ႏွစ္ခုအတြင္းရွိ ေသြး) ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ေတြကို အဆုတ္ေတြထဲမွာ ေအာက္ဆီဂ်င္ႏွင့္ အလဲအလွယ္ျပန္လုပ္ပါတယ္။ ေသြးေတြသယ္လာတဲ့ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ေတြကို ႐ွဴထုတ္လိုက္တဲ့ေလထဲမွာ ထည့္ေပးလိုက္ၿပီး ႐ွဴသြင္းလိုက္တဲ့ ေလထဲက ေအာက္ဆီဂ်င္ကို ေသြးထဲကို စုပ္ယူထားလိုက္ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ေသြးထဲက ဟီမိုဂလိုဘင္ဓာတ္ေပါင္းရဲ႕ လုပ္ငန္းေတြက-

၁။       အသက္႐ွဴသြင္းလိုက္တဲ့ ေလထဲက ေအာက္ဆီဂ်င္ကိုယူၿပီး အသက္႐ွဴထုတ္လိုက္တဲ့ ေလထဲကို ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ထည့္ေပးျခင္း။

၂။       ေအာက္ဆီဂ်င္ကို ခႏၶာကိုယ္အႏွံ႔အျပားသို႔ သယ္ပို႔ေပးျခင္း။

၃။       ေျခ၊ လက္၊ ၾကြက္သား၊ အေရျပားဆဲလ္ေတြထဲကို ေအာက္ဆီဂ်င္ေတြေပးၿပီး ဆဲလ္ေတြထဲက ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ေတြကို ျပန္လက္ခံကာ အဆုတ္ ေတြဆီ သယ္သြားေပးျခင္းတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ေရထဲက ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းမ်ား

          ေအာက္ဆီဂ်င္ႏွင့္ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္တို႔ကို သယ္ပို႔ေပးႏိုင္တဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္က  ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ႏွင့္ ေပါင္းမိတဲ့အခါ မက္(တ္)ဟီမိုဂလိုဘင္ (Methaemoglobin) ဆိုတဲ့ ဓာတ္ေပါင္းျဖစ္သြားပါတယ္။ မက္(တ္)ဟီမိုဂလို ဘင္ဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္သယ္ပို႔ျခင္း၊ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ သယ္ပို႔ျခင္း၊ ေအာက္ဆီဂ်င္ႏွင့္ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ အလဲအလွယ္လုပ္ျခင္းလုပ္ငန္းေတြကို မလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါဘူး။ ေသြးထဲမွာ Methaemoglobin ဓာတ္ေပါင္းေတြျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အေျခအေနကို Methaemoglobinaemia လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဲဒီအေျခအေနမွာ ဦးေႏွာက္အပါအဝင္ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြရဲ႕ ဆဲလ္ေတြဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္ အလံုအေလာက္မရတဲ့အတြက္ အလုပ္ေကာင္းေကာင္း မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။

တစ္ကိုယ္လံုး ျပာႏွမ္းေနသည့္ ကေလးမ်ား

          ပံုမွာျပထားတဲ့အတိုင္း က်န္းမာတဲ့ ရက္သား၊ လသား အရြယ္ကေလးငယ္ေတြရဲ႕ ႏႈတ္ခမ္း၊ လွ်ာ၊ အေရျပား၊ ေျခသည္း၊ လက္သည္းေတြ နီျမန္း (ပန္းေရာင္ျဖစ္)ေနတာဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္ (ေအာက္ဆီဟီမိုဂလိုဘင္) ေတြ ေသြးထဲမွာ ရွိေနျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

          ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းေတြေၾကာင့္ ေသြးထဲမွာ မက္(တ္)ဟီမိုဂလိုဘင္ေတြ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ ကေလးေတြကေတာ့ (ေအာက္ပံုတြင္ ျပထားတဲ့အတိုင္း) ႏႈတ္ခမ္း၊ လွ်ာ၊ အေရျပား၊ ေျခသည္း၊ လက္သည္းေတြ ျပာႏွမ္းေနတတ္ပါတယ္။ ဒီအေျခအေနကို “အျပာေရာင္ကေလးငယ္ လကၡဏာစု” (Blue Baby Sydrome) လို႔ အမည္ေပးထားပါတယ္။ ေမြးရာပါႏွလံုးေရာဂါပါလာတဲ့ ကေလးအခ်ိဳ႕မွာလည္း အလားတူလကၡဏာမ်ိဳး ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။ တစ္ကိုယ္လံုး ျပာႏွမ္းေနတဲ့ ကေလးငယ္တစ္ေယာက္မွာ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါ အပါအဝင္ အျခားေရာဂါ ရွာမေတြ႕ခဲ့လွ်င္ Methaemoglobinaemia ေၾကာင့္လားဆိုတာ စစ္ေဆးဖို႔ လိုပါတယ္။

ႏို႔မႈန္႔ေဖ်ာ္သည့္ေရ

          တစ္ကိုယ္လံုး ျပာႏွမ္းေနတဲ့ ကေလးတစ္ေယာက္ဟာ  ႏို႔ဘူးစို႔ေနရတဲ့ ကေလးျဖစ္ေနတယ္။ ကေလးအတြက္ ႏို႔မႈန္႔ေဖ်ာ္ရာမွာ အသံုးျပဳတဲ့ ေရဟာ ယူရီယာဓာတ္ ေျမဩဇာေတြသံုးထားလို႔ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းေတြႏွင့္ ညစ္ညမ္း (contaminate) ျဖစ္ေနတဲ့ ေျမေအာက္ေရ ျဖစ္ေနတယ္ဆိုတဲ့ အျဖစ္အပ်က္မ်ိဳးေတြ ရွိခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဘူေဂးရီးယား စတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ တစ္ခ်ိန္က ဒါမ်ိဳးေတြ အေတာ္ေလး ျဖစ္ခဲ့ဖူးတယ္ဆိုတာ ဖတ္႐ႈသိရွိရပါတယ္။ ေရကို ဆူပြက္ေနေအာင္ က်ိဳခ်က္ၿပီးမွ ေသာက္သံုးျခင္း၊ က်ိဳခ်က္ ဆူပြက္ၿပီးထားတဲ့ ေရႏွင့္ ႏို႔ေဖ်ာ္ျခင္းေၾကာင့္ ကူးစက္တတ္တဲ့ ေရာဂါပိုးေတြ ေသဆံုးသြားၿပီး ဝမ္းပ်က္ ဝမ္းေလွ်ာ စတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္ေပမယ့္ ေရထဲမွာပါေနတဲ့ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဓာတ္ေပါင္း ေတြက က်ိဳခ်က္လိုက္႐ံုႏွင့္ ေလ်ာ့မသြားပါဘူး။ ႏိုက္ထ႐ို ဂ်င္ဓာတ္ေပါင္းေတြႏွင့္ ညစ္ညမ္းေနတဲ့ ေရေၾကာင့္ျဖစ္ရတဲ့ အျပာေရာင္ ကေလးငယ္လကၡဏာစုအေျခအေနက ျပင္းထန္တယ္ဆိုလွ်င္ ကေလးဟာ သတိေမ့ေျမာသြားျခင္း၊ အသက္ေသဆံုးျခင္းအထိ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

          လူႀကီးေတြမွာ အခုလိုဆိုးရြားတဲ့အေျခအေနအထိ ျဖစ္မလာတတ္ပါဘူး။ ယူရီယာ ဓာတ္ေျမဩဇာေၾကာင့္ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ႏွင့္ ညစ္ညမ္း (contaminate) ျဖစ္ေနတဲ့ ေျမေအာက္ ေရကို ႏို႔တိုက္မိခင္က ေသာက္သံုးသည့္တိုင္ အဲဒီမိခင္ရဲ႕ႏို႔ကိုစို႔ရတဲ့ ကေလးေတြမွာေတာ့ “အျပာေရာင္ ကေလးငယ္ လကၡဏာစု” (Blue Baby Syndrome) ျဖစ္တာ မေတြ႕ေသးဘူးလို႔ သိရပါတယ္။ မိခင္ႏို႔တိုက္ေကြ်းျခင္းရဲ႕  အက်ိဳးေက်းဇူးေတြထဲက တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။

ယူရီယာဓာတ္ေျမဩဇာသံုးစြဲမႈမ်ားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္သည့္ အျခားအေျခအေနမ်ား

          ေရထဲမွာေပါက္တဲ့ အပင္ေတြက ဓာတ္ေျမဩဇာေတြေၾကာင့္ ပိုမိုရွင္သန္ႀကီးထြားေနၿပီး ေအာက္ဆီဂ်င္ကို သံုးစြဲပစ္တဲ့အတြက္ ငါးႏွင့္ အျခားေရသတၲဝါေတြဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္ငတ္ၿပီး အသက္ဆံုး႐ံႈးႏိုင္ပါတယ္။ ဒါဟာ ေရေဂဟစနစ္ေျပာင္းလဲသြား႐ံုမက ငါး အစရွိတဲ့ ေရ သတၲဝါေတြကို အေျခခံအစားအစာအျဖစ္ မွိခိုစားသံုး ေနၾကရသူေတြအတြက္ စားနပ္ရိကၡာအေျခအေနကို ထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။

          ဓာတ္ေျမဩဇာေတြကို ထိမိ၊ ကိုင္မိလွ်င္ အေရျပားမွာ ယားယံျခင္း၊ အဖုအပိမ့္ထြက္ျခင္း စသည္တို႔ျဖစ္ႏိုင္သလို ပါးစပ္မွ မ်ိဳမိလွ်င္လည္း အဆိပ္သင့္ႏိုင္ပါတယ္။ အဆိပ္သင့္ေစတဲ့ ဓာတ္ေပါင္းေတြက ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္မွျဖစ္လာတဲ့ ႏိုက္ထရိတ္ (Nitrate)ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ဟာ အပင္ေတြအတြက္ အသံုးက်ေပမယ့္ လူေတြအတြက္ ေတာ့ ပမာဏမ်ားလွ်င္ အႏၱရာယ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။

          ေလထုထဲကိုေရာက္လာတဲ့ ႏိုက္ထ႐ိုဂ်င္ေတြကလည္း ပမာဏမ်ားလြန္းလွ်င္ အသက္႐ွဴလမ္းေၾကာင္း ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္ေျပာင္းလဲသြားတဲ့ရလဒ္ အေနနဲ႔ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ၊ ကာလဝမ္းေရာဂါ စတဲ့ ကူးစက္ ေရာဂါေတြ ျဖစ္ပြားမႈလည္း မ်ားလာႏိုင္တယ္လို႔ သိရပါတယ္။

ေဒါက္တာလွၾကည္