by ဘုန္းျမတ္ for Food Magazine

          ခ်င္းတြင္းျမစ္အထက္ပိုင္း၊ ဟုမၼလင္း၊ ခႏၱီးေဒသ၌ ေနထိုင္ျဖတ္သန္းသြားလာခဲ့ရေသာ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္ကာလမ်ားတြင္ ျမစ္ကမ္းနံေဘးရွိ ရြာမ်ား၌ လက္ဖက္ပင္မ်ား စိုက္ပ်ိဳးၾကသည္ကို ျမင္ေတြ႕ဖူးသည္။ လက္ဖက္စို၊ လက္ဖက္ေျခာက္မ်ားလည္း ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ခ်င္းတြင္းလက္ဖက္သည္ နာမည္မႀကီးခဲ့ေခ်။ မံုရြာေဈးကြက္ ေရာက္သြားလွ်င္ ရွမ္းျပည္လက္ဖက္ေဈးကြက္ထဲ ေရာေႏွာဝင္ေရာက္သြားၾကသည္။ ဟုမၼလင္းၿမိဳ႕နယ္တြင္ လက္ဖက္စိုက္ၾကသည္ကို မသိၾကသူက မ်ားသည္။ ေကာယားႏွင့္ ေမာင္းခမ္း စသည့္ရြာမ်ားသည္ လက္ဖက္ေကာင္းထြက္သည့္ရြာမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။

          လက္ဖက္ပင္စိုက္ပ်ိဳးၿပီး အခါးေျခာက္၊ (အညာေဒသအေခၚ အဖန္ေျခာက္) ဆိုသည့္ (Green Tea)၊ လက္ဖက္စို (Pickle Tea) ႏွင့္  အခ်ိဳေျခာက္ (Black Tea) တို႔ကို ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်ၾကသည္မွာ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးၾကေသာ ေဒသတိုင္းလိုလိုျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ခ်င္းတြင္းအထက္ပိုင္းေဒသ၌ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးေရးသည္ အျခားေသာေဒသမ်ားႏွင့္ မတူဘဲ တစ္မူထူးျခားသည္။

          လက္ဖက္ပင္၏ အဓိကထုတ္ကုန္သည္ အရြက္ျဖစ္သည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ညာ ေဒသတြင္ လက္ဖက္စို၊ လက္ဖက္ေျခာက္အျပင္ လက္ဖက္ေစ့ကိုလည္း မ်ိဳးအျဖစ္ေရာင္းခ်ခဲ့ဖူးသည္။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ဖ်ား အထက္ပိုင္းေဒသတြင္ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးမႈသည္ ပေလာင္ေဒသမွ မ်ိဳးယူ၍ ခရစ္ႏွစ္ ၁၆၀ဝ ေက်ာ္ ၁၇၀ဝ ခန္႔က ေရာက္ရွိလာသည္ဟု ဆိုသည္။ (ေဒ ၚၾကန္ေရးသည့္ “သမိုင္းရွာပံုေတာ္ခရီး”)၊  ခႏၱီးရွမ္းတို႔ေဒသ လက္ဖက္ခူးၾကသည္မွာလည္း တစ္ႏွစ္လွ်င္ (၃) ႀကိမ္ရွိသည္။ ဟတန္ခူး၊ ကဆုန္ (၁) ႀကိမ္၊ ဝါဆို၊ ဝါေခါင္ (၁) ႀကိမ္၊ ေတာ္သလင္း၊ သီတင္းကြ်တ္ (၁) ႀကိမ္ျဖစ္သည္။] မိုးလြတ္လက္ဖက္သည္ တန္ခူး၊ ကဆုန္၌ခူးေသာ ရြက္ႏုျဖစ္သည္။ မ်ိဳးေစ့ေရာင္းခ်မႈသည္ ၁၈၇၅ ခုႏွစ္တြင္ စတင္ခဲ့ၿပီး မဏိပူရ (အာသံျပည္နယ္) ဘက္သို႔ ေရာင္းခ်ၾကသည္ဟု သိရသျဖင့္ နာမည္ႀကီး အာသံျပည္နယ္ထြက္ လက္ဖက္မ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ ပေလာင္ေဒသမွ ခ်င္းတြင္းသို႔ ေရာက္ၿပီး ခ်င္းတြင္းမွတစ္ဆင့္ ေရာက္သြားသည့္ လက္ဖက္မ်ိဳးမ်ား ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။

          လက္ဖက္ပင္စိုက္ပ်ိဳးၿပီး  ၃ ႏွစ္အတြင္း အရြက္ခူးၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ေဒသတြင္ ၅ ႏွစ္၌ ခူးသည္။ အပင္သက္ ၈ ႏွစ္ရွိလွ်င္ လက္ဖက္ေစ့မ်ိဳးခံ၊ မ်ိဳးယူၾကသည္။ လက္ဖက္ပင္ ၁၅ ႏွစ္ဆိုလွ်င္ မ်ိဳးေစ့မ်ားမ်ားရရွိသည္။ အပင္အိုသြားလွ်င္ အေစ့ႏွင့္ အရြက္မေကာင္း၍ အျမဲပင္ပ်ိဳျဖစ္ရန္ ပံုသြင္းအပင္ျဖတ္၊ ကိုင္းျဖတ္ရသည္။ ေအာက္တိုဘာလ၊ ႏိုဝင္ဘာလ (တတိယအႀကိမ္လက္ဖက္ခူးၿပီးသည့္ ေနာက္ပိုင္းကာလ) ၌ လက္ဖက္ပင္မွ အေစ့ ထုတ္ယူၾကသည္။ ဤလုပ္ငန္းတစ္ရပ္ရွိခဲ့ဖူးသည္ကို သမိုင္းတစ္စတြင္ ေတြ႕ခဲ့ရဖူးသည္။

          ျမန္မာ့လက္ဖက္သည္ လက္ဖက္ေျခာက္ေဈးကြက္သာမက လက္ဖက္စို ေဈးကြက္ကလည္း ျပည္ပသို႔ ေရာက္ေနၿပီ ျဖစ္သည္။ ထုပ္ပိုးျပဳျပင္မႈ၊ ေခတ္မီနည္းစနစ္မ်ားႏွင့္ ေဘးကင္းေသာ အစားအစာအျဖစ္ ထုတ္လုပ္ႏိုင္ခဲ့မႈေၾကာင့္ ျပည္ပေဈးကြက္သို႔ ထိုးေဖာက္ဝင္ေရာက္ႏိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ လက္ဖက္ရည္အခ်ိဳေျခာက္ကိုလည္း ဆိုးေဆးကင္းသည့္ ျပဳျပင္မႈ၊ တာရွည္ခံထုပ္ပိုးမႈျဖင့္ နည္းစနစ္၊ နည္းပညာ အသံုးခ်၍ ျပည္ပ ေဈးကြက္ရႏိုင္သကဲ့သို႔ ေရွးအခါကာလ ၿဗိတိသွ်တို႔အုပ္စိုးစဥ္က ခ်င္းတြင္းျမစ္ညာ လက္ဖက္မ်ိဳးေစ့ေရာင္းခ်မႈေဈးကြက္မ်ိဳး လုပ္ကိုင္ႏိုင္လွ်င္လည္း အဆင္ေျပႏိုင္ပါသည္။

          လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးမႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ ရွမ္းျပည္နယ္ ေျမာက္ပိုင္းေဒသအခ်ိဳ႕တြင္ ေခတ္မီ ေတာင္ေစာင္းတစ္ခြင္တစ္ျပင္ စနစ္မ်ိဳးျဖင့္ ေရဖ်န္းစိုက္ပ်ိဳးမႈရွိေနပါေသာ္လည္း အမ်ားစုသည္ လက္ဖက္စိုက္စနစ္ ေျပာင္းလဲျပဳျပင္ရပါဦးမည္။ သင္တန္းမ်ား၊ အပင္ျဖတ္ ပံုသြင္းနည္းစနစ္မ်ားကို တတ္ကြ်မ္းသူမ်ားက နည္းပညာေပးေနေသာ္လည္း တိုးခ်ဲ႕ရပါဦးမည္။ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္တြင္ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံရွိ လက္ဖက္စိုက္ခင္းမ်ားကို ေလ့လာခဲ့ဖူးပါသည္။ အားလံုးေသာစိုက္ခင္းမ်ားသည္ စနစ္မွန္ပံုသြင္း၊ လူခါးေစာင္းအရြယ္၊ ေျမြလိမ္၊ ေျမြေကာက္ကဲ့သို႔ လိုင္းအတန္းမ်ားျဖင့္ စိုက္ခင္းမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။

          လက္ဖက္ပင္ကလည္း ႏွစ္ရွည္ပင္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုခ်င္ပါသည္။ ႏွစ္ ၄၀၊ ၅၀ ထားၾကပါေသာ္လည္း “အေစ့စိုက္လွ်င္ ႏွစ္ ၁၀ဝ၀၊ ကိုင္းျဖတ္စိုက္လွ်င္ ႏွစ္ ၁၀ဝ” ဟုလည္း ဆိုၾကပါေသးသည္။ လက္ဖက္စိုက္လွ်င္ ေတာင္ေစာင္းကြန္တိုအလိုက္ ရစ္ပတ္စိုက္သင့္သည္။ ေတာင္ထိပ္မွ ေတာင္ေျခသို႔ စိုက္တန္းဆြဲစိုက္ျခင္း မျပဳသင့္ပါ။ ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ခ်င္းျပည္နယ္ကို ေရာက္ခဲ့စဥ္က ဖလမ္း၊ ဟားခါး၊ ရမ္ကေလာင္ စိုက္ပ်ိဳးေရးျခံသည္ စနစ္မွန္ျဖင့္ ကြန္တိုလိုင္းဆြဲ၍ ေတာင္ေစာင္းတြင္ စိုက္ပ်ိဳးထားသျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ ဓာတ္ပံု႐ိုက္ကူးၿပီး ျပကၵဒိန္ထုတ္ခဲ့ဖူးပါသည္။ ရွမ္းျပည္နယ္ ပင္ေလာင္းမွ လက္ဖက္ ပ်ိဳးပင္မ်ား သယ္ယူ၍ တီးတိန္စိုက္ပ်ိဳးေရးျခံတြင္ ပ်ိဳးပင္ထိန္းသိမ္းေစာင့္ရွာက္ၿပီးမွ ရမ္ကေလာင္တြင္ စိုက္ပ်ိဳးခဲ့ၾကျခင္းဟု သိရသည္။ ရွမ္းျပည္နယ္ကဲ့သို႔ပင္ ခ်င္းျပည္နယ္သည္လည္း လက္ဖက္ျပည္နယ္ဟု ေခၚႏိုင္ေအာင္ တိုးခ်ဲ႕စိုက္ပ်ိဳးေနၾကၿပီး လက္ဖက္ေျခာက္ေကာင္း ထြက္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။

          မြန္ျပည္နယ္ က်ိဳက္ထိုၿမိဳ႕နယ္ရွိ အဂၤဘို စိုက္ပ်ိဳးေရးဥယ်ာဥ္ျခံတြင္လည္း ၂၀ဝ၁ ခုႏွစ္ခန္႔က လက္ဖက္ပင္ကို တစ္ဧကစမ္းသပ္စိုက္ခဲ့ဖူးသည္။ ထို႔ေနာက္ လက္ဖက္စိုက္ ဧက ၇၀ ေက်ာ္အထိ မြန္ျပည္နယ္တြင္ ရွိခဲ့ဖူးေၾကာင္း မွတ္တမ္းတစ္ခု၌ ေတြ႕ခဲ့ရသည္။ လက္ဖက္၏ အရည္အေသြးမွာလည္း ေတာင္ေပၚေဒသျဖစ္လွ်င္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္၏ အျမင့္ေပကလည္း အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈရွိသည္။ အနံ႔၊ အရသာ၊ အရည္အေသြး ေကာင္းေသာ လက္ဖက္သည္ အျမင့္ေပ ၄၀ဝ၀ မွ ၆၀ဝ၀ ေက်ာ္ ရွိသည့္ ေဒသ၊ ပ်မ္းမွ် အပူခ်ိန္ ၅၂ ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္၊ အရိပ္ေအာက္တြင္ အျမင့္ဆံုး အပူခ်ိန္ ၉၀ ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္ ရွိရၿပီး တစ္ႏွစ္လံုးမိုးရြာသြန္းမႈ လက္မ ၅၀ ႏွင့္ လက္မ ၆၀ ရွိ၍ မိုးရြာသြန္းမႈညီညာမွ အပင္၏ အရည္အေသြးေကာင္း လက္ဖက္ရႏိုင္သည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္မွ အျမင့္ပိုင္းေရာက္ေလ လက္ဖက္ေကာင္းရေလျဖစ္သည္။ ရွမ္းျပည္နယ္ရွိ သိႏၷီ၊ သီေပါဘက္မွ အတြင္းေတာင္လက္ဖက္ႏွင့္ အျပင္ေတာင္လက္ဖက္တို႔ရွိၾကၿပီး အတြင္းေတာင္ လက္ဖက္ထဲ၌ ေက်ာက္မဲ၊ နမ့္ဆန္ေဒသ ဇယန္းရြာလက္ဖက္သည္ စိမ္းဝါေရာင္ရွိၿပီး အရသာမွာ ခါးသက္၍ခ်ိဳသည္။ နာမည္လည္းႀကီးသည္။ အျပင္ေတာင္လက္ဖက္တြင္လည္း သီေပါနယ္ႏွင့္ မိုင္းလံုနယ္ထဲမွ နမ့္ေဖာ၊ ကြမ္ေမာက္လက္ဖက္တို႔တြင္လည္း လက္ဖက္ေကာင္းထြက္ပါသည္။ မႏၱေလးၿမိဳ႕တြင္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ မႏၱေလး စိုက္ပ်ိဳးေရး တကၠသိုလ္တက္ခဲ့စဥ္ကာလ ၁၉၆၅ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၉၆၉ ခုႏွစ္တို႔တြင္ ဘုရားႀကီး (မဟာမုနိ) တစ္ဝိုက္ ရွမ္းပြဲရပ္၌ လက္ဖက္ပြဲ႐ံုႀကီးမ်ားရွိပါသည္။ ရွမ္းကုန္သည္တို႔ကို ရွမ္းပြဲဝိုင္းအျဖစ္ လက္ဖက္ေရာင္းဝယ္ေရးလုပ္ကိုင္မႈအား ၁၈၉၀ ျပည့္ႏွစ္တစ္ဝိုက္က ခ်ထားေပးခဲ့ဖူးသည္ဟု သိရသည္။

          ကမၻာ့ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ လက္ဖက္စားသံုးမႈအမ်ားဆံုးႏိုင္ငံက အိႏၵိယႏိုင္ငံျဖစ္သည္ဟု သိရသည္။ လက္ဖက္အခ်ိဳေျခာက္ႏွင့္ေဖ်ာ္ေသာ လက္ဖက္ရည္ေသာက္သံုးမႈ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံအႏွံ႔ ၿမိဳ႕ျပ၊ ေက်းရြာမ်ားအထိ လက္ဖက္ရည္ကို ေသာက္သံုးၾကသည္။ ခြက္ေသး၊ ခြက္ငယ္၊ ေျမႀကီးကို မီးဖုတ္ထားေသာ အၾကမ္းခံပန္းကန္ခြက္အရြယ္ႏွင့္ ခပ္ပ်စ္ပ်စ္ေသာက္သံုးၾကသည္ကို ေတြ႕ျမင္ဖူးသည္။ လူတစ္ဦးခ်င္း လက္ဖက္စားသံုးမႈမွာ တူရကီႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသည္ အၾကမ္းေျခာက္၊ အခါးရည္ေသာက္သံုးမႈ အမ်ားဆံုးႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံက လက္ဖက္ေျခာက္အခါးရည္သည္ စိမ္းဖန္႔ဖန္႔ အေရာင္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ လက္ဖက္စိုစားသံုးမႈကို ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ စားသံုး ၾကသည့္ ႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ ရွမ္းျပည္နယ္ရွိ နမ့္ခမ္း၊ ကိုးကန္႔၊ ပင္ေလာင္း၊ သီေပါ၊ ေအာင္ပန္း၊ နမ့္ဆန္၊ ေတာင္ႀကီး၊ နမ့္စန္တို႔တြင္ လက္ဖက္စို၊ လက္ဖက္ေျခာက္ေရာင္းဝယ္မႈမ်ား ျပားသည္။ ခ်င္းေရႊေဟာ္ၿမိဳ႕သို႔ေရာက္ရွိစဥ္က ဝယ္ယူေသာက္သံုးခဲ့ရေသာ လက္ဖက္ ေျခာက္သည္ မိမိအေနျဖင့္ အႀကိဳက္ဆံုးမွာ ေရႊဖီမိုးလြတ္ျဖစ္သည္။ အျမင့္ေပ ၆၀ဝ၀ ေက်ာ္ရွိေသာ ေတာင္ျမင့္မ်ားတြင္ ဧၿပီလသည္  လက္ဖက္ရြက္သစ္ေဝေသာ ကာလျဖစ္သည္။ သႀကၤန္မိုးမရြာမီ ခူးဆြတ္ရရွိေသာ လက္ဖက္ျဖစ္၍ ေရႊဖီမိုးလြတ္ဟု ေခၚၾကသည္။ ခ်င္းျပည္နယ္လက္ဖက္ကလည္း အမ်ိဳးအစားေကာင္းပါသည္။ စိုက္ပ်ိဳးမႈႏွင့္ ေရာင္းဝယ္မႈကို တြင္က်ယ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးႏိုင္လွ်င္ ခ်င္းျပည္နယ္၏ စိုက္ပ်ိဳးမႈ ေဈးကြက္ေကာင္း ျဖစ္လာမည္ျဖစ္သည္။

          ျမန္မာ့ဆို႐ိုးစကားတြင္ “လက္ဖက္တစ္႐ိုး၊ ကြမ္း႐ိုးတစ္ညႇာ” ဟု ေျပာၾကသည္။ ေရွးအခါက လက္ဖက္စားလွ်င္ လက္ညႇိဳးႏွင့္လက္မၾကားတြင္ ပါသည္ဆို႐ံုကေလးမွ် လက္ဖက္တစ္႐ိုးသာ  အနည္းငယ္ယူ၍ အရသာခံၾကသည္။ ကြမ္းကိုလည္း အရသာခံ၍ ကြမ္း႐ိုး တစ္ညႇာတစ္ရြက္ကိုသာ စားၾကသည္ဟု ဆိုလိုပါသည္။ ယခုေတာ့ လက္ဖက္ ကိုလည္း စံပယ္ပြင့္၊ ေကာက္ညႇင္းေမႊးတို႔ႏွင့္ ေရာေႏွာေရာင္းခ်ၾကသည္။

          တစ္ခ်ိန္က လက္ဖက္ (၂) မ်ိဳးဟု ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ တ႐ုတ္မ်ိဳးႏွင့္ မဏိပူရမ်ိဳးဟု ရွိရာမွ ယခုအခါ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနားမ်ိဳး ထပ္တိုးလာ၍ (၃) မ်ိဳးရွိလာသည္။ တ႐ုတ္မ်ိဳးက အပင္ပုသည္။ အထြက္နည္းသည္။ မဏိပူရမ်ိဳး (အာသံမ်ိဳး) က အပင္ႀကီးသည္။ အထြက္ ေကာင္းသည္။ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနားမ်ိဳးက အလယ္အလတ္မ်ိဳးျဖစ္သည္။ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးမႈတြင္ စိုက္ပ်ိဳးၿပီး ၄ ႏွစ္ၾကာမွ အရြက္ခူးႏိုင္သျဖင့္ အေစ့စိုက္ပ်ိဳးျခင္း မျပဳလုပ္ဘဲ ပ်ိဳးပင္ျဖစ္ေစ၊ ကိုင္းကူး၊ ကိုင္းဆက္အပင္ျဖစ္ေစ စိုက္ပ်ိဳးသင့္သည္။ သို႔မွသာ စိုက္ၿပီး ၂ ႏွစ္ႏွင့္ အရြက္ခူးႏိုင္သည္။

          လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးေရးတြင္ ျပဳျပင္သင့္သည္မွာ မ်ိဳးေကာင္းမ်ိဳးသန္႔စိုက္ပ်ိဳးရန္၊ ျဖစ္ ထြန္းေသာေဒသမ်ားတြင္ မ်ိဳး၊ နည္းပညာျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ၍ အထြက္ေကာင္းေအာင္ ျပဳလုပ္ရန္ႏွင့္ ေရာင္းခ်ျပဳျပင္ထုပ္ပိုးမႈစနစ္ေကာင္းရန္ လုပ္ေပးႏိုင္လွ်င္ ျမန္မာ့လက္ဖက္သည္ ဓာတ္ေျမဩဇာပိုးသတ္ေဆးအသံုးျပဳမႈ စနစ္တက်ရွိၿပီး ထြက္ရွိလာေသာ လက္ဖက္ရြက္သည္ အလိုလိုေနရင္း ေအာ္ဂဲနစ္ျဖစ္ေနသည္။ သို႔ေသာ္ လက္ဖက္စို၊  လက္ဖက္ေျခာက္ျပဳလုပ္ရာတြင္  အဝါေရာင္ဆိုးေဆးသံုးမႈ၊  လက္ဖက္စို ဖိသိပ္ျပဳလုပ္ရာတြင္ မသန္႔ရွင္းမႈမ်ားကို ဆင္ျခင္သင့္သည္။ အပင္ပံုသြင္းကိုင္းျဖတ္စနစ္ စနစ္တက် မရွိသည္က မ်ားသည္။ လက္ဖက္ခူးရာတြင္ တစ္ၫြန္႔ ႏွစ္ရြက္မခူးၾကဘဲ ႏွစ္ရြက္ထက္ ပိုခူးၿပီး အရြက္မ်ားမ်ားရေအာင္ ယူျခင္းတို႔သည္ လက္ဖက္ေကာင္းမရႏိုင္ပါ။ အညာၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားတြင္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ ၂၀ ကာလက မိုးစပါးရိတ္ၿပီးခ်ိန္၌ အလုပ္မရွိၾက၍ ေက်းလက္မွ ေတာင္သူမိသားစုမ်ားသည္ ရွမ္းျပည္နယ္သို႔ ကုန္ကားႀကီးမ်ားျဖင့္ အုပ္စုလိုက္ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားလာၿပီး လက္ဖက္ခူးၾကသည္။ အခ်ိန္တန္၍ ရြာျပန္လာလွ်င္ ခူးခ လက္ဖက္ေျခာက္ႏွင့္ ေရာင္းခ်ရန္ လက္ဖက္ေျခာက္တို႔ ပါလာၾကသည္။ ယခု ဤျမင္ကြင္းမ်ိဳး မေတြ႕ရေတာ့ပါ။ မိုးစပါးတစ္သီးသာမက ေႏြစပါးႏွင့္ သီးထပ္စိုက္ပ်ိဳးမႈ၊ ဆည္၊ တာတမံမ်ား တိုးခ်ဲ႕တည္ေဆာက္၍ ေရရရွိမႈတို႔ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ႏိုင္သကဲ့သို႔ ေရႊ႕ေျပာင္းလုပ္သားထက္ ရြာျမဲသည့္ လုပ္ငန္းမ်ားရွိလာ၍လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါလိမ့္မည္။

          လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးတင္ပို႔ေရာင္းခ်ေနေသာ ႏိုင္ငံမ်ားကို ေလ့လာလွ်င္ အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံက မ်ားျပားသည္။ အိႏၵိယ၊ တ႐ုတ္၊ သီရိလကၤာႏွင့္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။ အာဆီယံႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အင္ဒိုနီးရွားႏွင့္ ဗီယက္နမ္ၿပီးလွ်င္ ျမန္မာသည္ လက္ဖက္စိုက္ဧက မ်ားျပားသည္။ ထိုင္းႏိုင္ငံတြင္ ေျမာက္ပိုင္းေဒသ ကုန္းျမင့္မ်ား၌သာ စိုက္ပ်ိဳးႏိုင္ၾကသည္။ ဂ်ပန္ႏွင့္ ကိုရီးယားသမၼတႏိုင္ငံတို႔သည္ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးမႈသာမက ျပည္တြင္း သို႔ တင္သြင္းအသံုးျပဳမႈက မ်ားေနသည္။ ကမၻာတြင္ စီးပြားျဖစ္လက္ဖက္တင္ပို႔ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားမွာ တ႐ုတ္၊ အိႏၵိယ၊ သီရိလကၤာ၊ ကင္ညာ၊ တူရကီ၊ အီရန္ႏွင့္ အာဂ်င္တီးနားတို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

          ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ လက္ဖက္ကို အေျခာက္ခံ၍ အသံုးျပဳျခင္းအျပင္ လက္ဖက္စို စားသံုးမႈမ်ားျပားေသာ ႏိုင္ငံျဖစ္သည္။ ေဝးလံေခါင္သီေသာ ေတာင္တန္းေဒသမ်ား၏ စီးပြားေရးျမႇင့္တင္ႏိုင္သည့္ သီးႏွံပင္ျဖစ္သည္။ လက္ဖက္စိုျပဳလုပ္ရာတြင္ ပိုးသတ္ေဆးကို မသံုးၾကပါ။ သံုးလွ်င္ လက္ဖက္ၾကာၾကာအထားမခံဘဲ ပုပ္ရိေစသည္။ သို႔ေသာ္ အဝတ္အထည္ အေရာင္ဆိုးေဆးမ်ိဳး သံုးၾကသျဖင့္ အႏၱရာယ္ျဖစ္ေစသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သည္ လက္ဖက္ေျခာက္အျပင္ လက္ဖက္စိုကိုလည္း ျပည္ပသို႔တင္ပို႔ေနၿပီး ေဈးကြက္ေကာင္းရႏိုင္သည္။ လူဦးေရ ၃ ဒသမ ၅ ဘီလီယံေက်ာ္ ေဈးကြက္ရွိသည့္ အိႏၵိယ၊ တ႐ုတ္၊ အာဆီယံေဒသျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ႏိုင္ငံတကာသို႔ပို႔လွ်င္လည္း ေအာ္ဂဲနစ္လက္မွတ္၊ ဂ်ီေအပီလက္မွတ္တို႔ ထုတ္ေပးေနၿပီ ျဖစ္သျဖင့္ သန္႔ရွင္းက်န္းမာအႏၱရာယ္ကင္းေသာ၊ သဘာဝသီးႏွံထြက္ကုန္ Safe Farm မွ ထြက္ေသာ Safe Food ျဖစ္ရန္ လိုပါသည္။ လက္ဖက္ေဈးကြက္သည္ ေရရွည္တိုးတက္ႏိုင္ပါသည္။ လက္ဖက္စိုက္ပ်ိဳးမႈကိုလည္း တိုးတက္ေအာင္ စနစ္ေကာင္း စနစ္မွန္ က်င့္သံုးေသာ စိုက္ခင္းမ်ာ ျဖစ္သင့္ပါၿပီ။ သမား႐ိုးက်မွ အေကာင္းဘက္သို႔ ေျပာင္းလဲသင့္ၿပီျဖစ္သည္။